24 Ιουνίου. Του Άη Γιάννη του Κληδονά ή Λαμπαδάρη

Της Φωτεινής Τσιτσώνη-Καβάγια

Σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Λουκά, (κεφ.1, 8-20), έξι μήνες πριν ο Αρχάγγελος Γαβριήλ φέρει στη Θεοτόκο την ευχάριστη είδηση πως θα γεννήσει στον κόσμο το Σωτήρα των ανθρώπων, είχε αναγγείλει στο Ζαχαρία πως η γυναίκα του, η Ελισάβετ θα γεννήσει τον Ιωάννη. Έτσι, έξι μήνες πριν από τα Χριστούγεννα γιορτάζεται η γέννηση του Ιωάννη του Προδρόμου και η 24^η Ιουνίου είναι η μέρα των γενεθλίων του.

Λαογραφικά της γιορτής

ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ

Ο Αη-Γιάννης γιορτάζεται αυτή τη μέρα που παλιά λατρευόταν ο Ήλιος. Οι άνθρωποι τότε άναβαν φωτιές, μάζευαν βότανα θεραπευτικά και φυτά αρωματικά και έκαναν διάφορα μαντικά για την τύχη τους. Από αυτές τις ενέργειες επεκράτησε ο Άγιος να ονομάζεται Αη-Γιάννης, ο Κλήδονας.

Η λέξη κλήδονας προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «κληδών», που σημαίνει οιωνός, αλλά και επίκληση, δηλ. λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι στις μαντικές τελετές.

Ο Κλήδονας ήταν ένα πανελλήνιο έθιμο κατά τη γιορτή αυτή σύμφωνα με το οποίο οι άγαμες κοπέλες μάντευαν το όνομα του μελλοντικού τους συζύγου μέσω του αμίλητου νερού, ενώ άναβαν και πηδούσαν φωτιές.

Άλλα ονόματα του Αγίου: Αη-Γιάννης ο Ριγανάς και Σταυροβότανος, επειδή την ημέρα της γιορτής επικρατούσε η συνήθεια να μαζεύουν βότανα και ρίγανη, γι’ αυτό και το όνομα Ριγανάς.

Γενικά αυτή τη μέρα μαζεύουν θεραπευτικά και αρωματικά βοτάνια για την υγεία και την ομορφιά. Μ’ αυτά ο Αη-Γιάννης γιαίνει, δηλ. θεραπεύει. Γι’ αυτό λένε: «Άγιε μου Γιάννη, το κεφάλι μου να γιάνει», από την παρετυμολογία του ονόματος: Γιάννης = γιαίνω, θεραπεύω.

Άλλο όνομα του Αγίου είναι Αη-Γιάννης ο Απορνιαστής κυρίως στις περιοχές όπου η παραγωγή σύκων κατέχει σημαντική θέση στην οικονομία του τόπου και εκεί δίνουν μεγάλη σημασία στο ερίνιασμα ή όρνιασμα. Δηλ, στα κλαδιά των ήμερων συκιών κρεμούν αρνιούς, δηλ. αγριόσυκα, για να δέσουν τα σύκα και επειδή το όρνιασμα των σύκων τελειώνει με τη γιορτή του Αγίου, τον ονόμασαν Απορνιαστή.

Από τη γιορτή του Αη-Γιάννη ο λαός μας λέει πως η μέρα αρχίζει να παίρνει προς τα πίσω, δηλ. να μικραίνει.

Πραγματικά, στις 21 Ιουνίου έχουμε τη μεγαλύτερη διάρκεια της μέρας του χρόνου. Από εκεί και μετά η μέρα σιγά σιγά μικραίνει και αρχίζει η τροπή του Ήλιου, το λιοτρόπι, ως το Δεκέμβρη, που έχουμε τη μικρότερη μέρα του χρόνου κι από εκεί αρχίζει πάλι να ανοίγει, να μεγαλώνει.

Επίσης τον Άγιο τον ονομάζουν κι Αη-Γιάννη Λαμπαδάρη ή Λαμπαδιστή, ή Λαμπροφόρο ή Φανιστή ή Λιοτρόπη ή Ριζικάρη, δηλ. αυτός που φέρνει την καλή τύχη και επειδή ακόμα θεωρείται και εποχιακός βοηθός στους γεωργούς έχει και τις ονομασίες Βλαστολόγος και Μελάς για το μέλι.

ΟΙ ΦΩΤΙΕΣ ΤΟΥ ΑΗ-ΓΙΑΝΝΗ ΚΙ Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ

Είναι ένα ειδωλολατρικό έθιμο. Οι πυρές είναι διαβατήριες και καθαρτήριες για το χρόνο, ενώ συγχρόνως μ’ αυτές ασκούνται με τελετουργική δεξιοτεχνία η μαντεία, επιδιώκεται η υγεία, το σωματικό κάλλος με τη συγκομιδή αρωματικών φυτών και βοτάνων θεραπευτικών.

Ως πριν από λίγα χρόνια το άναμμα της φωτιάς του Αϊ-Γιάννη διατηρούνταν σε πόλεις και χωριά, όπου οι άνθρωποι άναβαν σε πλατείες, γειτονιές, κήπους, χωράφια, για να κάψουν τα ξερά χόρτα, τα ξερόκλαδα, όπου φώλιαζαν παντός είδους ζουζούνια και ερπετά. Ήταν δηλ. μια ανθρώπινη ανάγκη, αφού έπρεπε να καεί ό,τι περίσσευε από την άνοιξη πριν για τα καλά μπει το καλοκαίρι. Ύστερα τις πηδούσαν λέγοντας: «Έφυγον το κακόν, εύρον άμεινον», δηλ. «Αφήνω το κακό και πάω στο καλό» ή ακόμα «Άγιε μου Γιάννη, πέτρα στο κεφάλι μου, σίδερο στα πόδια μου και δροσιά στο σώμα μου».

Στο Βυζάντιο, η γιορτή του Αη-Γιαννιού ήταν η πιο δημοφιλής γιορτή του χρόνου. Ήταν γιορτή αφιερωμένη στο καλοκαίρι. Σ’ αυτή τη γιορτή μιλούσε η μοίρα, που πληροφορούσε για καλό ή για κακό, που μπορούσε να συμβεί απ’ τον έναν Άγιο Ιωάννη ως τον άλλον, δηλ. στη διάρκεια ενός χρόνου.

Η γιορτή όπου γινόταν είχε διαφορετική όψη και χαρακτήρα.

Στην πόλη, οι φιλικές οικογένειες συγκεντρώνονταν σ’ ένα σπίτι, όπου φρόντιζαν ανάμεσα στα παιδιά να υπάρχει κι ένα κοριτσάκι, ντυμένο νύφη, το οποίο έπαιζε το ρόλο της Πυθίας.

Η γιορτή ξεκινούσε με πλούσιο γεύμα, με κρασί και χορό, ώσπου νύχτωνε. Τότε έπρεπε να συγκεντρωθούν όλοι γύρω στο κοριτσάκι, που κρατούσε στα χέρια του ένα δοχείο μπρούντζινο, και όπου όλοι έπρεπε να ρίξουν από ένα αντικείμενο, αφού προηγουμένως πάνω του έγραφαν ευχές, όπως: «καλή παντρειά», « απόκτηση ενός παιδιού», «πλούσια κληρονομιά», «υγεία», «καλές δουλειές», κ.τ.λ. Ύστερα το κορίτσι τραβούσε από το δοχείο ένα αντικείμενο που έπεφτε στο χέρι του και το έδινε σ’ αυτόν που ρωτούσε για να πληροφορηθεί για την τύχη του.

Στο χωριό η γιορτή είχε άλλον χαρακτήρα. Άναβαν φωτιές σε σωρούς από ξερόκλαδα και τις πηδούσαν. Αν οι φλόγες της φωτιάς δεν άγγιζαν αυτόν που πηδούσε, τότε αυτός διαβεβαιωνόταν πως τίποτα κακό δε θα του συνέβαινε για δώδεκα ολόκληρους μήνες, ως τον άλλον Αϊ-Γιάννη δηλ., το επόμενο καλοκαίρι.

Σε αντίθετη περίπτωση, αυτός που καιγόταν από τη φωτιά, ξόρκιζε το κακό κατεβαίνοντας την επομένη μέρα στο γιαλό και υπό τον ήχο ταμπούρλων έπαιρνε νερό από τη θάλασσα για να ραντίσει το σπίτι του, επειδή το νερό με τη μαγική του δύναμη έκανε το σπίτι απρόσβλητο στις δυνάμεις του κακού!

Στην Τουρκοκρατία με το έθιμο του Κλήδονα συνδεόταν η ονειρομαντεία.

Στη Σύμη το έθιμο ονομαζόταν «Κουκκουμάς» και σ’ αυτό έπαιρναν μέρος κοπέλες ανύπαντρες, όπως και ανύπαντροι νέοι του νησιού.

Αποβραδίς η νοικοκυρά , στο σπίτι της οποίας θα γινόταν το έθιμο, έδινε ένα αγγείο στις νέες, στις ανύπαντρες κοπέλες, για να φέρουν το «αμίλητο νερό» από τρία σπίτια, που είχαν μια Ειρήνη.

Με το γυρισμό έβαζαν μέσα τα δαχτυλίδια τους , το σκέπαζαν μ’ ένα κόκκινο πανί, πάνω στο οποίο τοποθετούσαν ένα κλειδί.

Στη συνέχεια η νοικοκυρά έπαιρνε το αγγείο και το τοποθετούσε στο ανώι του σπιτιού κι εκεί το άφηνε ως το πρωί για να «ξαστριστεί», δηλ. να το δουν ο ουρανός και τ’ άστρα. Έτσι, πίστευαν ότι οι κοπέλες ,που είχαν τοποθετήσει τα αντικείμενα σ’ αυτό θα παντρεύονταν γρήγορα.

Το πρωί, μετά τη θεία Λειτουργία πήγαιναν όλες στο σπίτι κι έπαιρναν θέση γύρω από ένα μπακιρένιο ταψί. Έβγαζαν τα δαχτυλίδια από το αγγείο και χτυπούσαν ρυθμικά το ταψί με κουτάλια, ενώ οργανοπαίχτες έπαιζαν λύρα. Στη συνέχεια έφταναν και οι νέοι και όλοι μαζί χόρευαν και τραγουδούσαν.

Όταν τελείωνε ο «Κουκκουμάς», οι κοπέλες έτρωγαν από ένα κομμάτι πίτα, που είχε ζυμωθεί με αλεύρι, αλάτι και αμίλητο νερό. Από την πίτα που ήταν αλμυρή οι νέες διψούσαν και στον ύπνο τους έβλεπαν ότι πήγαιναν κάπου να πιουν νερό να ξεδιψάσουν. Αν έβλεπαν κάποιον νέο να τους δίνει νερό, αυτός θα ήταν που θα παντρευόταν!

Ένα άλλο έθιμο της μέρας αυτής στη Στερεά Ελλάδα ήταν και η αυγομαντεία. Αποβραδίς η ανύπαντρη κοπέλα έβαζε σ’ ένα ποτήρι με νερό το ασπράδι ενός αυγού και το άφηνε όλη τη νύχτα στο παράθυρό της να «ξαστριστεί». Το πρωί το αυγό μέσα στο ποτήρι έκανε διάφορα σχέδια , τα οποία προμηνούσαν τι θα ήταν αυτός που θα παντρευόταν. Π.χ. αν στο ποτήρι σχηματιζόταν ένα καράβι, ο άντρας που θα της έστελνε η μοίρα θα ήταν ταξιδευτής κτλ.

Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΜΙΛΗΤΟ ΝΕΡΟ

Στη γιορτή του Αη-Γιαννιού, στις 24 Ιουνίου, στις φωτιές, καίνε τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς, ενώ το βράδυ γίνεται το έθιμο του Κλήδονα

Άμεση σχέση με το έθιμο του Κλήδονα έχει το νερό, που οι αρχαίοι πίστευαν στη γονιμοποιό του δύναμη, γι’ αυτό και το θεοποιούσαν. Ήταν γι’ αυτούς τροφοδότρα κι αγαθοποιός δύναμη. Κι επειδή πίστευαν μάλιστα πως το νερό έπρεπε να διατηρείται καθαρό και αμόλυντο, έβαζαν θεότητες να κατοικούν μέσα σ’ αυτό και να το προστατεύουν. Έτσι, τα ποτάμια κι όλα τα γλυκά νερά τα προστάτευαν οι Ναϊάδες, τις θάλασσες και τις ακτές ο Ποσειδώνας, η Αμφιτρίτη, ο Νηρέας, οι Νηρηίδες.

Επειδή ακριβώς οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως απ’ το νερό γεννήθηκαν οι άνθρωποι, τα ζώα, τα πουλιά και ό,τι ανασαίνει και κινείται πάνω στη ΓΗ, όλες αυτές τις θεότητες τις τοποθετούσαν μέσα στα βαθιά νερά των θαλασσών, των ποταμιών, των λιμνών, όπου είχαν τα κρυστάλλινα παλάτια τους και φρόντιζαν ώστε οι άνθρωποι να κρατούν καθαρά τα νερά και να σέβονται τη γονιμοποιό τους δύναμη!

Ζωοδότρα, λοιπόν, και μαγική η δύναμη του νερού και το έθιμο του «αμίλητου νερού» το συναντάμε στις δυο μεγάλες γιορτές-ορόσημο του χρόνου: στις 25 Δεκεμβρίου, τα Χριστούγεννα, γενέθλιο του Χριστού και στις 24 Ιουνίου, στο γενέθλιο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.

Μετά το σβήσιμο της φωτιάς, το βράδυ του Αϊ-Γιαννιού, δυο παιδιά, που έχουν και τους δυο γονείς τους στη ζωή, παίρνουν από τρεις βρύσες αμίλητο νερό, δηλ. την ώρα που το κουβαλούν δεν μιλούν σε κανέναν. Ύστερα το ρίχνουν σ’ ένα δοχείο, όπου μέσα σ’αυτό τα ανύπαντρα κορίτσια έχουν ρίξει τα «ριζικάρια τους», δηλ. τα σημάδια τους, όπως δαχτυλίδια, βραχιόλια, σκουλαρίκια, νομίσματα κι ό,τι άλλο. Στη συνέχεια ακολουθεί το έθιμο του Κλήδονα, όπως αναφέραμε πιο πάνω, σύμφωνα με το οποίο τα κορίτσια μαντεύουν την τύχη τους.

«Κόρες με τ’ άστρα κίνησαν στη βρύση για να πάνε, να πάρ’ αμίλητο νερό, στον κλήδονα να πάνε.

Αη-Γιάννη Κληδονιάρη, που της μοίρας δίνει χάρη…».

«Ανοίξετε τον Κλήδονα στου Αη-Γιαννιού τη χάρη κι οπού είναι καλορίζικη, ποιον αγαπά να πάρει».

Κι όλα αυτά αγαπημένα λαογραφικά βιώματα κι αγαπημένες θύμησες για τους νοσταλγούς εκείνων των εποχών και μιας γιορτής που συμπορεύεται με το μεγάλωμα της μέρας και το ανέβασμα του Ήλιου στο αποκορύφωμα της πορείας του! 

Πηγή:  ΑΙΧΜΗ NEWS