ΣΟΛΩΝ (περ. 639 - 559 π.Χ.)

Ο χαρακτήρας και ο ρόλος του

   

Ο Σόλων ήταν πολίτης συνετός και ταυτόχρονα αποφασιστικός, που είχε κάνει περιουσία απ’ το εμπόριο και που είχε γίνει λαοφιλής στην Αθήνα για την ενεργητικότητα που είχε δείξει σε έναν πρόσφατο πόλεμο ενάντια στα Μέγαρα. Είχε παρασύρει τότε όλους τους διστακτικούς, τους έκανε ν’ αποφασίσουν την εκστρατεία για να καταλάβουν τη Σαλαμίνα, που ήταν το μήλο της έριδος ανάμεσα στις δύο πόλεις. Και η εκστρατεία αυτή υπήρξε νικηφόρα.

   Τώρα που ανέλαβε  τη διατήρηση της ειρήνης μέσα στην πόλη, επέδειξε το ίδιο αποφασιστικό πνεύμα, με κάποια μετριοπάθεια όμως, που οφειλόταν σ’ ένα πολύ έντονο αίσθημα δικαιοσύνης. Εκείνο που θέλησε να κάνει, το είπε ο ίδιος σε διάφορα ποιήματα, που προορίζονταν ασφαλώς για να απαγγελθούν απ’ αυτόν ή από τους φίλους του σε διάφορες συγκεντρώσεις και να διαδοθούν ύστερα στο λαό. Σ’ αυτά εκθέτει με απλούς και καμιά φορά δηκτικούς στίχους, τα σχέδιά του, τις  δυσκολίες που συνάντησε και που κατανίκησε. Αναπτύσσει επιχειρήματα, απαντάει σε μομφές και σε αντιρρήσεις. Δίνει σοβαρές και σοφές συμβουλές. Η ειλικρίνειά του αναφαίνεται παντού. Η απληστία των πλούσιων πιστωτών τον γεμίζει αγανάκτηση:

   «Εκείνοι που βρίσκονται επικεφαλής του λαού, δε νοιάζονται πια για τη δικαιοσύνη. Με την υπέρμετρη βιαιότητά τους, ετοιμάζουν για τον εαυτό τους ένα σκληρό αύριο. Παραχορτασμένοι  απ΄ όλα, δεν μπορούν πια να χαλιναγωγήσουν τις επιθυμίες τους. Δε βρίσκουν πια ευχαρίστηση στην έντιμη και γαλήνια χαρά των συμποσίων… Πόσους φτωχούς δε βλέπουμε να πουλιούνται και να φεύγουν για τα ξένα, λυγίζοντας κάτω από τα δεσμά τους, θύματα της μισητής δουλείας! Τα χρέη τους καταδιώκουν, τον ένα μετά τον άλλον, ακόμα και μέσα στα σπίτια τους:  Οι πόρτες του σπιτιού δεν υπερασπίζουν πια τον κάτοικο. Τα χρέη διαβαίνουν το κατώφλι, αρπάζουν τον δύστυχο, έστω κι αν κρυφτεί στο κρεβάτι του» (Δημοσθένης, περί της παραπρεσβείας)

   Ο Σόλων ορθώνεται ενάντια σ’ αυτήν την κατάχρηση της δύναμης, ενάντια σ’ αυτή την περιφρόνηση της ανθρωπιάς. Να βάλει φρένο στην απληστία, να υπερασπίσει την ελευθερία των ταπεινών, να τους δώσει ασφάλεια, να τους εξασφαλίσει την ειρηνική εργασία, να ποιος ήταν ο σκοπός του. Θα μπορούσε, όπως και οι άλλοι, λέει, αν ήθελε, να εξαπατήσει το λαό, να γίνει τύραννος. Δεν το θέλησε. Κι αργότερα, ακριβώς αυτή την αφιλοκέρδεια εκθειάζει, απαντώντας σε εκείνους που δεν τον καταλάβαιναν:

   «Αν λυπήθηκα τη γενέτειρά μου, αν δε θέλησα την τυραννίδα ούτε την ωμή βία, που θα είχε αμαυρώσει και θα είχε ατιμάσει το όνομά μου, δεν πρόκειται να δικαιολογηθώ γι’ αυτό. Αντίθετα καυχιέμαι πως γι’ αυτό προπάντων αναγνωρίστηκα σαν ανώτερος από τους άλλους ανθρώπους». (Πλούταρχος, Σόλων)

   Κάθε κόμμα, κατά βάθος, υπολόγιζε να στηριχτεί σ’ αυτόν για να θριαμβεύσει, μα ο Σόλων είχε σαν σκοπό απλούστατα να είναι δίκαιος και να συμβιβάσει, όσο μπορούσε καλύτερα, τα αντιμαχόμενα συμφέροντα:

   «Έδωσα στο λαό όση εξουσία του έπρεπε, δεν την όρισα ούτε πολύ μικρή ούτε πολύ μεγάλη. Τους άλλους, που είχαν την εξουσία και την αίγλη του πλούτου, απέφυγα να τους αδικήσω. Ακλόνητος ανάμεσα στα δύο μέρη, αντέταξα στους βίαιους μια στέρεη ασπίδα, δεν άφησα ούτε τον έναν ούτε τον άλλον να θριαμβεύσει σε βάρος του δικαίου». (Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία)

   Σ’ αυτούς τους στίχους του εξηγείται καθαρά όλο το πνεύμα της πολιτικής του. Το έργο που θέλησε να πραγματοποιήσει ήταν ένα έργο μετριοπάθειας και δικαιοσύνης.

   Η   ν ο μ ο θ ε σ ί α   τ ο υ. Τι έκανε για να πραγματοποιήσει αυτό το σχέδιο; Χωρίς να μπούμε εδώ σε περιττές λεπτομέρειες, να με λίγα λόγια η ουσία των μεταρρυθμίσεών του.

Θέλοντας πρώτα πρώτα ν’ αντιμετωπίσει το πιο επείγον ζήτημα, η πρώτη του φροντίδα ήταν ν’ ανακουφίσει τους αναξιόχρεους οφειλέτες, ρυθμίζοντας το ζήτημα των χρεών. Φαίνεται ότι δεν μπόρεσε να τα διαγράψει ολοκληρωτικά, μα δεν υπάρχει αμφιβολία ότι  τα μείωσε αισθητά. Το μισητό δικαίωμα, που επέτρεπε στον πιστωτή να πουλάει τον αναξιόχρεο οφειλέτη του, καταργήθηκε. Η γη αποδεσμεύτηκε. Αυτό στους στίχους του το ονομάζει σεισάχθεια. Όσο για το πολίτευμα, το έθιξε, αλλά με μεγάλη σύνεση. Ο Αθηναϊκός λαός δεν ήταν ακόμη ώριμος για τη δημοκρατία. Ένας συνετός νομοθέτης έπρεπε να αρκεστεί στο να τον προπαρασκευάσει γι’ αυτήν. Διατήρησε την παλιά διαίρεση του πληθυσμού σε τέσσερις τάξεις, που βασιζόταν στο αγροτικό εισόδημα: πεντακοσιομέδιμνοι, ιππείς, ζευγίτες και θήτες. Ενώ όμως, αν κρίνουμε απ’ αυτά τα ίδια τα ονόματα, εισόδημα θεωρούνταν άλλοτε μονάχα το αγροτικό, από δω και πέρα πιθανό να υπολογιζόταν και το εισόδημα από άλλες πηγές. (Είναι αξιοσημείωτο πως ο Σόλων σ’ ένα από τα ποιήματά του {απόσπασμα 24}, εξετάζοντας τις διάφορες μορφές του πλούτου, τοποθετεί πλάϊ πλάϊ «εκείνους που έχουν πολύ χρυσάφι και ασήμι, εκείνους που είναι ιδιοκτήτες γης που παράγει στάρι κι εκείνους που έχουν άλογα και μουλάρια»).

Έτσι επετράπη η είσοδος στις ανώτερες τάξεις, στους εμπόρους, στους βιοτέχνες, ακόμα και στους τεχνίτες, χωρίς ν’ απαιτείται απ’ αυτούς η απόκτηση κτηματικής περιουσίας. Τα δημόσια λειτουργήματα έμειναν προνόμιο των ανωτέρων τάξεων και το αξίωμα του άρχοντα αποκλειστικά της πρώτης. Οι θήτες δεν μπορούσαν ν’ αναλάβουν κανένα λειτούργημα. Κι ο Άρειος Πάγος διατήρησε το ρόλο του σαν ανώτερο συμβουλευτικό σώμα. Στην πραγματικότητα ο Σόλων περιόρισε την εξουσία του, ιδρύοντας μια Βουλή με τετρακόσια μέλη, που αντιπροσώπευαν τις τέσσερις φυλές, και που έπρεπε να είναι το συμβουλευτικό σώμα των αρχόντων, όπως ήταν ο Άρειος Πάγος την εποχή που κυριαρχούσε η αριστοκρατία.

   Τέλος, φαίνεται ότι έδωσε ένα πιο ακριβές καταστατικό στη Συνέλευση του λαού (Εκκλησία), όπου έπαιρναν μέρος ακόμη και οι θήτες. Η Εκκλησία από δω και πέρα συνερχόταν σε ορισμένες ημέρες, και οι αρμοδιότητές της ήταν ακριβέστατα καθορισμένες.

   Γενικά η νομοθεσία του Σόλωνα είχε σαν σκοπό να δημιουργήσει μια μικτή διακυβέρνηση, μια δημοκρατία που περιοριζόταν πολύ απ’ το αριστοκρατικό πνεύμα. Άλλα μέτρα του Σόλωνα ευνοούσαν το εμπόριο. Αυτός ήταν ο σκοπός της νομισματικής του μεταρρύθμισης. Απ’ αυτό το σύνολο των μεταρρυθμίσεων πολλά μένουν ακόμα σκοτεινά για μας. Εκείνο που μας φαίνεται βέβαιο είναι ότι η νομοθεσία του υπήρξε η αφετηρία μιας κίνησης που θα έκανε την Αθήνα, τον επόμενο αιώνα, την πιο δημοκρατική πόλη που γνώρισε η Αρχαιότητα. Μπορεί, πάνω σ’ αυτό, οι σκοποί, ακόμα και οι προβλέψεις του μεγάλου νομοθέτη να ξεπεράστηκαν πάρα πολύ. Η δική του αξία έγκειται στο ότι αναζήτησε τη σταθερότητα όχι στην κυριαρχία ενός κόμματος, αλλά στην ισορροπία των κοινωνικών δυνάμεων και στην αρμονία των συμφερόντων.

Βιβλιογραφία: Μωρίς Κρουαζέ, Ο Πολιτισμός Της Αρχαίας Ελλάδος